حج الأنبیاء و الأئمة علیهم السلام (کتاب)

---

کتاب « حج الأنبياء و الأئمة عليهم السلام»، در موضوع فقه روايى، نوشته دو تن از علما و محققان به نام‌هاى عباد الله سرشار طهرانی میانجی و محمد رضا نعمتی مى‌باشد كه در آن به ذكر روايات بيان‌گر چگونگى حج چند تن از انبياى عظام الهى و ائمه معصومین علیهم السلام پرداخته‌اند. اين كتاب به زبان عربی تأليف گرديده است.

۱ - ساختار کتاب

---

‌
حج حضرت آدم عليه السلام، حضرت نوح عليه السلام، هود عليه السلام، صالح عليه السلام، حج ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام و حج موسى عليه السلام و چند تن ديگر از انبيا عليهم السلام، حج حضرت خضر و الياس عليهما السلام، حج حضرت داود، سليمان و عيسى عليهم السلام و حج پيامبر صلى الله عليه و آله در بخش نخست كتاب، به همين صورتى كه بيان شد، ذكر گرديده است و حج ائمه عليهم السلام در قسمت دوّم، يكى پس از ديگرى ذكر شده است كه اشاراتى دقيق به بيان چگونگى حج آنها و اعمالى كه در مواقيت مختلف انجام داده‌اند دارد.

۲ - گزارش محتوا

---

‌

۲.۱ - حج حضرت آدم عليه السلام

حج حضرت آدم عليه السلام به عنوان اوّلين حج مورد اشاره در كتاب است كه چندين روايت دارد.
اين روايات به جوانب گوناگون حج اين بزرگوار اشاره دارد.

۲.۱.۱ - نخستين حج‌گزار

اوّلين روايت، در مورد نخستين حج‌گزار بودن حضرت آدم علیه السلام ، است كه ابو بصير از امام صادق علیه السلام نقل كرده است. در اين روايت، حضرت، به تأسيس بیت الله الحرام توسط حضرت آدم عليه السلام و نيز انجام عمل حج توسط وى اشاره نموده است.
امّا اينكه حضرت آدم عليه السلام چه لباسى مى‌پوشيد و انبياى بعدى از چه پوششى استفاده مى‌كردند و اينكه اوّلين نفر از انبيا عليه السلام حضرت سليمان بن داود( عليهما السلام) بود كه لباس پوشيد نيز در همين روايت بيان شده است.

۲.۱.۲ - تعداد حج‌هاي حضرت آدم عليه السلام

روايت بعدى در تعداد حج‌هايى است كه حضرت آدم عليه السلام به جا آورده است. اين روايت به چند واسطه از حضرت رضا علیه السلام نقل شده كه او هم از پدران خود نقل مى‌كند كه حضرت آدم عليه السلام هفتاد حج پياده به جا آورد.

۲.۱.۳ - زمان حج حضرت آدم عليه السلام

زمان حج اين پيامبر الهى و هم‌چنين ساير انبيا در سوّمين روايت بازگو گرديده كه اين روايت نيز از امام رضا عليه السلام است به نقل از فضل بن شاذان كه ايام ذى الحجة را زمان حج حضرت آدم عليه السلام، نوح علیه السلام ، ابراهیم علیه السلام ، موسی علیه السلام ، عیسی علیه السلام و محمد صلی الله علیه و آله دانسته است.

۲.۱.۴ - آموزگار مناسك

امّا آموزش مناسک حج از چه راهى انجام شده؟ موضوع مورد نظر روايت بعدى از امام صادق عليه السلام است كه جبرئیل را به عنوان آموزگار مناسك معرفى نموده است. آن حضرت در روايت ديگرى دستور به حج را هم از سوى خداوند متعال بيان نموده است.

۲.۱.۵ - طواف حضرت آدم عليه السلام

در روايتى از وجود مقدس حضرت پيامبر صلى الله عليه و آله راجع به طواف حضرت آدم عليه السلام توضيح داده شده كه البته حديث مفصل بوده، چگونگى هبوط او را به همراه همسرش حوا توضيح داده تا مى‌رسد به بحث از طواف، زمان بخشش گناه حضرت آدم عليه السلام هم بعد از همين طواف بوده كه در روايت ديگرى از حضرت امام باقر علیه السلام بر آن تأكيد نموده است.

۲.۱.۶ - بقیه مناسک حضرت آدم علیه السلام

بوسيدن حجر الاسود و جمع بين نماز مغرب و عشاء در مزدلفه و رمى جمرات و اقامت در منى و نيز حلق رأس( تراشيدن موى سر)، ديگر اعمال و مناسكى هستند كه حضرت آدم ابو البشر به عنوان اوّلين نفر آنها را انجام داده است.

۲.۲ - حج حضرت نوح و هود و صالح عليهم السلام

حضرت نوح و هود و صالح عليهم السلام به عنوان ديگر انبيايى هستند كه رواياتى از انجام اعمال حج توسط ايشان حكايت مى‌كند. علی بن حمزة در روايتى از امام ابو الحسن عليه السلام نقل مى‌كند كه فرمود: كشتى نوح به هنگام غرق شدن زمين شروع كرد به طواف اطراف بيت الله الحرام پس آمد به منى كه ايام خاص منى بوده پس از آن دوباره به بيت بازگشته و طواف نساء را به جا آورد.
در روايت ديگرى كه ابن عباس از وجود مبارك پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند، اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله به هنگام عبور از وادى عسفان در ايام حج، ابو بكر را مخاطب قرار داده فرمود: اى ابو بكر اين مكان جايى است كه هود عليه السلام و صالح عليه السلام از آن عبور كرده، تلبيه كردند و حج بيت الله الحرام را به جا آورده‌اند.

۲.۳ - حج حضرت ابراهيم واسماعيل عليهما السلام

روايات بعدى در مورد حج حضرت ابراهيم عليه السلام و فرزندش اسماعیل علیه السلام مى‌باشد كه به طور خاص جنبه‌هاى مختلف حج اين دو بزرگوار را مورد توجه قرار داده‌اند. اين جوانب اعم از بناى كعبه، تعيين حدود مسجد الحرام ، سعى بين صفا و مروه، افاضه‌ى ايشان از عرفات و رمی جمرات مى‌باشند.

۲.۴ - بیان وجه تسمیه نسک حج

در ضمن اين روايات، به چند مطلب مهم ديگر نيز اشاره شده كه وجه تسميه‌ى چند موضع داراى نُسُك مى‌باشد: اول وجه تسميه عرفات كه در روايتى از معاویة بن عمار آمده كه از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم چرا عرفات را عرفات گويند؟ حضرت فرمود: چون در روز عرفه جبرئيل به خدمت حضرت ابراهيم عليه السلام نازل شد و عرض كرد يا ابراهيم به گناهان خود اعتراف كن و مناسك خود را بشناس، از همين رو عرفات، عرفات ناميده شد. وجه تسميه‌ى مزدلفه و منى نيز در ضمن روايات ديگرى بيان گرديده است.

۲.۵ - مکان ذبح اسماعيل عليه السلام

مكانى كه حضرت ابراهيم عليه السلام در آن‌جا اقدام به ذبح فرزندش اسماعيل عليه السلام كرد و نيز مراجعه‌ى آن حضرت از مکه به شام بعد از آن كه مناسك حج را به جا آورد، ديگر مطالبى هستند كه در اين بخش مورد توجه واقع گرديده‌اند.

۲.۶ - حج حضرت موسى عليه السلام

قسمت بعدى روايات مربوط به حج حضرت موسى عليه السلام و چند تن ديگر از انبياء مى‌باشد. مكانى كه حضرت موسى عليه السلام از آن جا مُحرم شد، در روايت جابر از امام صادق عليه السلام رمله‌ى مصر تعيين شده است، سپس تلبيه حضرت، مورد اشاره قرار گرفته و نهايتاً وجه تسميه‌ى تلبیه در ضمن روايتى از امام صادق عليه السلام اين چنين بيان شده كه در جواب سؤالى كه پرسيد چرا تلبيه، تلبيه ناميده شده؟ فرمود: لبيك، اجابت موسى عليه السلام بود به دعوت پروردگارش.

۲.۷ - حج حضرت خضر و الياس عليهما السلام

دو روايت نيز در مورد حج حضرت خضر و الیاس( علیهما السلام) ذكر شده كه در يكى از آنها امام رضا عليه السلام به نوشيدن حضرت خضر از آب حيات اشاره نموده، سپس وقوفش در عرفات را يادآورى مى‌نمايد.

۲.۸ - حج حضرت داود وسليمان وعيسى عليهم السلام

پنج روايت هم در حج حضرت داود علیه السلام ، سليمان عليه السلام و عيسى عليه السلام وارد شده كه اوّلين آنها از امام صادق عليه السلام بوده و از نزول جبرئيل بر حضرت داود بر فراز كوه عرفات حكايت دارد. در روايت ديگرى امام صادق عليه السلام از حج حضرت سليمان عليه السلام به همراه جنّ، انس، پرندگان و باد سخن گفته است.

۲.۹ - حج پيامبر صلی الله علیه وآله

حج‌هايى كه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به جا آورده‌اند طبيعتاً حاوى نكات قابل توجهى از مناسك با كيفيت حج مى‌باشند و اهميّت اين روايات از بُعد تاريخى، اعتقادى، كلامى و فقهى بايد مورد توجه قرار گيرد.
بخش‌هاى مختلفى كه در اين قسمت مورد توجه قرار گرفته شامل تعداد حج‌هاى پيامبر، طواف آن حضرت، وقوف حضرت در عرفات قبل از هجرت، نزول حضرت در منى قبل از هجرت، تعداد و زمان عمره‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله و چندين مطلب ديگر مى‌شود; براى مثال در روايتى امام صادق عليه السلام يكى از عمره‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله را كه در سال جنگ حدیبیه اتفاق افتاد ذكر نموده كه در ضمن آن محل احرام بستن پيامبر صلى الله عليه و آله نيز مورد اشاره قرار گرفته است. از جمله احكامى كه در اين بخش با استفاده از شيوه‌ى عمل پيامبر صلى الله عليه و آله در حج به دست مى‌آيد عدم وجوب حلق بر مصدود ، كفاره‌ى حلق رأس بر محرم، فضيلت حلق بر تقصير و... مى‌باشند.
آنچه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز حديبيّه راجع به امام علی علیه السلام بيان فرمود، آياتى كه در صفا و مروه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد و معجزات حضرت در عمره‌ى قضا از ديگر نكاتى هستند كه در حواشى حج‌ها و عمره‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله اتفاق افتاده‌اند.

۲.۱۰ - حج ائمه عليهم السلام

آخرين قسمت كتاب در مورد حج ائمه مى‌باشد. بيان كيفيت حج و عمره‌ى امام على عليه السلام، اوّلين قسمت اين بخش از كتاب مى‌باشد. اجتناب آن حضرت از خوردن صيد و بهره‌مندى ايشان از قربانی ، غسل حضرت هنگام دخول به حرم و جمع بين نماز مغرب و عشاء توسط حضرت در مزدلفه، از ديگر نكات مورد توجه در حج حضرت مى‌باشد. .
حج امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام مورد بعدى است كه نكات قابل استفاده بسيارى نيز در حج اين بزرگواران قابل مشاهده است. در اوّلين روايت تعداد حج‌هايى كه امام حسن عليه السلام با پاى پياده انجام دادند بيان شده است. حج‌هاى پياده بسيارى نيز از امام حسين عليه السلام نقل شده و در رواياتى تبيين گرديده‌اند. آخرين نكته در مورد حج امام حسين عليه السلام اشاره به زمان خروج آن حضرت از مكه مى‌باشد. .
حج حضرت امام سجاد علیه السلام ، . امام باقر عليه السلام، امام صادق عليه السلام، امام کاظم علیه السلام ،. امام رضا عليه السلام، امام جواد علیه السلام ، امام هادی علیه السلام و امام زمان ديگر حج‌هايى هستند كه مورد اشاره واقع شده‌اند. از نكات قابل توجه، حج همه ساله‌ى امام زمان مى‌باشد.

۳ - پانویس

---